- Kĩ thuật viết bao gồm: viết chữ cái thường và chữ cái hoa, viết đúng từ, chép đoạn văn (nhìn - viết hoặc nghe – viết) với yêu cầu đúng từ, câu, trình bày đúng.
- Viết văn bản bao gồm: biết quy trình viết; thực hành viết đoạn văn thuật việc, đoạn văn kể chuyện, đoạn văn miêu tả, đoạn văn biểu cảm, đoạn văn thuyết minh, đoạn văn có yếu tố lập luận; thực hành viết bài văn thuật việc, bài văn kể chuyện, bài văn thuyết minh, bài văn miêu tả; thực hành viết một số văn bản nhật dụng thông thường (tin nhắn, thời gian biểu, đơn, thư …). (Xem văn bản CT môn Ngữ văn, 2018)
Cơ sở lựa chọn PPDH và kĩ thuật dạy viết là :
- Đặc điểm của nội dung học kĩ thuật viết, nội dung học viết văn bản
- Yêu cầu cần đạt về viết ở từng lớp nêu trong chương trình môn Tiếng Việt
Viết kĩ thuật là kĩ năng viết cơ bản. Yêu cầu cần đạt của viết kĩ thuật là : viết đúng kiểu chữ, cỡ chữ, luật chính tả; tốc độ viết đảm bảo. HS có kĩ thuật viết theo yêu cầu của chương trình mới có điều kiện để viết văn bản. Việc học tập viết chữ (viết chữ cái thương và chữ cái hoa, viết từ, dễ khiến HS cảm thấy nhàm chán, mệt mỏi nếu yêu cầu về hoạt động lặp đi lặp lại liên tục. Do đó GV cần sử dụng linh hoạt các PP và kĩ thuật DH để tránh nhàm chán, chống mệt mỏi. Các PP và kĩ thuật DH cần hướng vào từng cá nhân HS viết, từng nhóm HS cùng viết. Học viết không chỉ gồm luyện theo mẫu mà viết trong nhóm trong đó cá nhân nào cũng được tham gia viết, HS được trình bày sản phẩm là bài viết trong các cuộc triển lãm, được trao đổi về kết quả viết của mình và của bạn để học tập nhau qua tương tác.
Viết văn bản là kĩ năng thể hiện mục tiêu của hoạt động viết. Viết văn bản là kĩ năng liên quan nhiều đến tư duy, nhận thức và diễn đạt ngôn ngữ. Việc viết văn bản có hứng thú với HS hay không chính là nhờ vào việc tổ chức hoạt động viết văn bản. Dạy viết văn bản cần tập trung dùng các PP và kĩ thuật kích thích hoạt động tư duy, hoạt động tích cực nhận thức, hoạt động diễn đạt ngôn ngữ của HS.
Để HS ghi nhớ quá trình viết đoạn văn, bài văn, GV cần sử dụng kĩ thuật sơ đồ (graph). Để HS biết cách tìm ý cho đoạn văn, bài văn, GV cần chọn kĩ thuật đặt câu hỏi. Để HS cấu trúc bài văn có logic, Gv cần sử dụng kĩ thuật dùng sơ đồ tư duy …
Mức độ phức tạp của yêu cầu viết kĩ thuật , viết văn bản cần dựa trên yêu cầu cần đạt về viết ở từng lớp nêu trong chương trình môn Tiếng Việt.
Có 2 nhóm PPDH để dạy kĩ năng viết: nhóm PPDH viết kĩ thuật (tập viết, chính tả), nhóm PPDH
Để dạy kĩ thuật viết, GV chủ yếu dùng phương pháp rèn luyện theo mẫu, tổ chức cuộc thi viết. Phương pháp này được thực hiện qua các bước:
- Hướng dẫn HS quan sát mẫu (mẫu chữ cái, mẫu từ viết đúng chính tả, mẫu câu có viết hoa chữ cái đầu câu và dấu câu).
- Gợi ý HS phân tích mẫu để nhận biết đặc điểm, chức năng của mẫu bằng các câu hỏi gợi ý.
- Hướng dẫn HS viết theo mẫu (viết chữ cái, viết từ, viết câu).
- Đánh giá kết quả viết theo mẫu (nhận xét bằng lời) để HS biết những điểm mình đã làm được và những điểm mình chưa làm được. Cũng có thể đánh giá qua cuộc thi hay cuộc triển lãm các bài viết của HS.
Điểm mới trong PPDH trong dạy viết viết văn bản của CT mới là GV tập trung vào 2 công đoạn viết là quy trình viết và thực hành viết các kiểu loại văn bản.
PPDH trong công đoạn dạy học quy trình viết tập trung vào việc giao nhiệm vụ để HS thực hiện từng bước khi viết văn bản:
- Xác định mục đích và nội dung viết;
- Thu thập tư liệu, hình thành ý và lập dàn ý cho bài viết;
- Viết nháp rồi hoàn thiện bài viết;
- Dựa vào việc đọc lại, góp ý của giáo viên hoặc bạn để chỉnh sửa bài.
Cách dạy quy trình là thông qua mỗi bài học viết, GV hướng dẫn HS làm việc theo từng bước trong quy trình, từ đó HS có thói quen viết theo quy trình đó.
Trong công đoạn dạy thực hành viết từng kiểu loại văn bản, GV tập trung chỉ dẫn HS thực hành viết từng phần, từng đoạn văn mang đặc trưng của từng kiểu loại văn bản, ví dụ:
- Ở kiểu văn bản miêu tả, chỉ dẫn HS viết đoạn văn miêu tả có hình ảnh, có cảm xúc. GV cần giao những nhiệm vụ cho HS viết đoạn văn miêu tả trước khi viết cả bài (viết phần mở bài, viết đoạn tả hình dáng, viết đoạn tả hoạt động, viết phần kết bài).
- Ở kiểu văn bản kể chuyện, GV chỉ dẫn viết đoạn văn kể chuyện có lời văn hấp dẫn bằng lời kể của người kể chuyện và lời trực tiếp của nhân vật. GV cần giao nhiệm vụ cho HS viết đoạn văn kể chuyện trước khi viết cả bài. Trong mỗi đoạn kể chuyện GV cần đặt cho HS những câu hỏi gợi ý kể: Đoạn văn kể lại sự việc gì? Nhân vật chính trong đoạn đã làm gì, nói gì? Kết quả ra sao? (viết phần mở bài, viết đoạn kể việc lưỡi rìu của chàng tiều phu rơi xuống sông, viết đoạn kể việc ông cụ vớt lên một lưỡi rìu bằng sắt, viết đoạn kết thúc câu chuyện Ba lưỡi rìu, viết phần kết bài)
- Ở kiểu văn bản thuyết minh chỉ dẫn một hoạt động, GV cần hướng dẫn HS viết đoạn văn thể hiện rõ ràng từng bước thực hiện … GV cần giao nhiệm vụ cho HS viết đoạn văn thuyết minh về một sự vật. Ví dụ: GV cho HS viết đoạn văn giới thiệu một đồ chơi em yêu thích theo gợi ý sau: (1) Tên đồ chơi em thích, em có nó khi nào, ai cho hoặc tặng em? (2) Hình dáng, màu sắc đồ chơi có gì đẹp, nó được làm bằng chất liệu gì? (3) Em chơi đồ chơi đó theo cách nào? Em thấy có gì thú vị? (4) Đồ chơi này giúp gì cho em , em giữ gìn nó thế nào?
Cách dạy học viết từng kiểu loại văn bản là: phân tích bài mẫu, đoạn văn mẫu, thực hành viết theo mẫu, sửa chữa biên tập bài viết. SGK cần có các đoạn mẫu, văn bản mẫu. Cần tích hợp dạy viết với dạy đọc, văn bản đọc được xem là văn bản mẫu để giáo viên hướng dẫn học sinh phân tích đặc điểm các kiểu loại văn bản, cách thể hiện ý tưởng, ngôn ngữ biểu đạt…, từ đó yêu cầu học sinh tạo lập văn bản của chính mình. Ví dụ để dạy viết văn tả cảnh, GV cho HS thực hiện những hoạt động sau: (1) Đọc lại bài văn tả cảnh các em đã học đọc Quang cảnh làng mạc ngày mùa; (2) Phân tích bài để nhận biết phần mở, phần thân và phần kết của bài; (3) Nhận biết trình tự miêu tả trong bài (tả từ ngoài đồng vào đến trong nhà, tả từ sáng sớm đến giữa buổi sáng); (4) Nhận biết màu sắc chính được tả trong bài, các sự vật được chọn tả và từ tả màu sắc mỗi sự vật. Trên cơ sở phân tích bài văn mẫu đã đọc, GV chốt lại cách viết bài văn miêu tả cảnh: (1) Bài văn gồm 3 phần (mở bài, thân bài, kết bài); (2) Phần thân bài cần chọn tả theo trình tự không gian hoặc thời gian, hoặc kết hợp cả hai; (3) Cần chọn một số sự vật tiêu biểu cho cảnh để tả; (4) Khi tả mỗi sự vật cần dùng các từ ngữ gợi tả màu sắc, hình dáng, hoạt động, cần dùng hình ảnh so sánh, nhân hóa để câu văn tả hấp dẫn.
Những kĩ thuật thường được sử dụng trong dạy viết văn bản nói chung là:
(1) Đặt câu hỏi (HS tự đặt câu hỏi) nhiệm vụ viết. Ví dụ: với nhiệm vụ Viết đoạn văn ngắn kể một việc tốt em đã làm, GV cần cho HS tự đặt câu hỏi để chọn việc tốt mình đã làm, những công việc em đã làm cụ thể, ích lợi của công việc đó: Việc tốt em làm là việc gì? Em đã làm những công việc gì cụ thể ? Việc em làm mang lại ích lợi gì?
(2) Lập sơ đồ tư duy để tìm ý cho bài viết và làm cơ sở để lập dàn ý.
(3) Giải quyết tình huống có vấn đề (vấn đề có thể do GV nêu, có thể do HS tự nêu) để tìm ý mang tính cá thể cho bài viết, ví dụ trong bài văn tả người thân, HS có thể giải quyết một tình huống có vấn đề của riêng em: em thường xuyên trông em khi bố mẹ vắng nhà, em muốn tả em mình vì chị em rất gắn bó yêu thương nhau.
(4) Thảo luận nhóm hoặc cặp về dàn ý bài viết
(5) Viết tích cực đoạn văn, bài văn
(6) Cuộc thi các bài viết (hoặc triển làm bài viết). Ví dụ: sau khi HS viết bài văn tả con vật nuôi, GV tổ chức cuộc thi cho HS: mỗi em treo bài trên bảng lớp, tất cả HS trong lớp để đọc bài của các bạn và bỏ phiếu chọn bài hay nhất. GV công bố kết quả bình chọn và đọc bài văn hay được nhiều phiếu chọn nhất cho HS nghe và phân tích một số điểm hay của bài văn.
(7) HS đánh giá bài viết của nhau qua nhận xét bằng lời. Ví dụ: HS đánh giá bài viết tả con vật nuôi của bạn dựa trên các tiêu chí do GV đưa ra: Bài có đủ 3 phần hay không? Đoạn mở bài có cho biết tên con vật và tình huống hay lí do tả con vật không? Đoạn thân bài có nêu nét nổi bật của con vật không, có tả hình dáng, hoạt động của con vật không? Đoạn kết bài có nêu ích lợi của con vật và tình cảm của em dành cho con vật không?