Cơ sở để lựa chọn PPDH và kĩ thuật dạy kiến thức tiếng Việt là :
- Đặc điểm của nội dung học kiến thức tiếng Việt
- Yêu cầu cần đạt về kiến thức tiếng Việt nêu trong chương trình Kiến thức tiếng Việt về cơ bản là nội dung học về khái niệm khoa học. Tuy nhiên ở môn Tiếng Việt cấp tiểu học, kiến thức tiếng Việt được chia thành 2 mức độ theo khả năng nhận thức của HS : mức độ nhận biết kiến thức thông qua thực hành luyện tập ở các lớp 1, 2, 3; mức độ nhận biết khái niệm ở dạng sơ giản ở lớp 4, 5. Khi việc học đáp ứng mục tiêu nhận biết kiến thức thông qua thực hành, luyện tập (ở lớp 1, 2, 3) thì GV cần chọn các PP và kĩ thuật dạy học tập trung vào thực hành luyện tập như : thực hành phân tích mẫu, thực hành tạo từ, câu theo mẫu, thực hành nêu các cách dùng từ và câu qua những mẫu đã phân tích và những từ, câu đã tạo. Khi việc học đáp ứng mục tiêu nhận biết các khái niệm sơ giản về từ, câu, GV cần tập trung vào những PP và kĩ thuật dạy học như : phân tích mẫu, khái quát đặc điểm của mẫu thành các khái niệm, quy tắc sơ giản (quy tắc hoặc khái niệm cốt lõi tuy chưa đầy đủ), vận dụng quy tắc, khái niệm vào tạo từ, câu giải quyết nhiệm vụ giao tiếp cụ thể.
Mức độ phức tạp của nội dung nghe nói cần dựa trên yêu cầu cần đạt về kiến thức tiếng Việt của từng lớp nêu trong chương trình môn Tiếng Việt.
Để HS nhận biết được kiến thức tiếng Việt trong mỗi bài học, cần dùng PP phân tích ngôn ngữ. GV dùng các câu hỏi để Hỗ trợ HS phân tích mẫu (mẫu về dùng từ, mẫu câu), nhận diện các đặc điểm của mẫu để từ đó khái quát thành các khái niệm, quy tắc (ở lớp 4, 5) hoặc dùng từ và câu theo mẫu phù hợp với mục đích nói và viết. Khi cho HS dùng từ và câu theo mẫu, GV cần dùng PP rèn luyện theo mẫu.
Tuy nhiên việc dùng PP phân tích mẫu và rèn luyện theo mẫu trong dạy Tiếng Việt không chỉ nhằm mục đích học kiến thức vì kiến thức mà nhằm mục đích học kiến thức để hình thành và phát triển NL, nghĩ là học kiến thức để dùng kiến thức trong việc tiếp nhận và tạo lập văn bản, học kiến thức theo lí thuyết kiến tạo.
Dựa vào lí thuyết dạy học kiến tạo, GV cần thực hiện các bước sau để HS khám phá các kiến thức tiếng Việt:
- Thao tác và hành động trên các ngữ liệu đã có (hành động phân tích – PP phân tích mẫu), chẳng hạn: phân tích từ xe đạp trong câu Hồng đi xe đạp đến trường. để thấy từ này chỉ phương tiện giao thông mà xe đạp là một trong số các từ đó.
- Hành động trên các hình ảnh về chúng (hành động mô hình hóa – PP phân tích mẫu để nhận biết mô hình của mẫu),chẳng hạn mô hình của các từ ghép phân loại chỉ phương tiện giao thông là: xe + một danh từ hoặc động từ. Ví dụ: xe máy, xe lôi.
- Rút ra được các khái niệm, các quy tắc chung từ những mô hình đó (hành động kí hiệu hóa – PP khái quát hóa), chẳng hạn hình thành nên khái niệm: Từ ghép phân loại là từ chỉ một loại sự vật hoặc hành động, tính chất, được ghép bởi một tiếng vốn là từ chỉ loại lớn và một tiếng vốn là từ chỉ loại nhỏ.
- Vận dụng những khái niệm mới vào giải quyết vấn đề trong thực tiễn (PP rèn luyện theo mẫu), chẳng hạn yêu cầu HS dùng hiểu biết về từ ghép phân loại để đặt tên cho các loại chậu để dùng vào những việc khác nhau trong nhà (ví dụ: chậu rửa, chậu giặt, chậu hoa…).
Trong quá trình phân tích mẫu , rèn luyện theo mẫu, GV có thể sử dụng kĩ thuật trò chơi học tập để làm cho hoạt động học của HS thêm thú vị. Ví dụ : GV tổ chức chơi tiếp sức trong 3 phút cho mỗi nhóm tìm các từ phức chứa tiếng “nhân” : 1) nhóm 1 tìm từ phức chứa tiếng “nhân” có nghĩa là ở giữa; 2) nhóm 2 tìm từ phức chứa tiếng “nhân” có nghĩa là người; 3) nhóm 3 tìm từ phức chứa tiếng “nhân” có nghĩa là phép tính nhân.